Kutsal Kitap’ın Kısa Tarihi

Pers Yönetimi Altındaki Yahudi Devleti

Ezra 3—10. Bölümler; Ester; Nehemya; Hagay; Zekeriya; Malaki

İki yüzyıl boyunca Yahuda da tıpkı Asya’nın geri kalanı gibi her tarih öğrencisinin isimlerine aşina olduğu Koreş, Darius, Serhas, Artahşasta gibi kralların yönettiği Pers krallığının yönetimi altındaydı. Eski Antlaşma, Perslerin egemen olduğu iki yüzyılı ([M.Ö.]{.smallcaps} 539–430) ele alır; ancak diğer yüzyılda ([M.Ö.]{.smallcaps} 430–332) Yahudiler hakkında öğrenmek için ise Mısır’da bulunan bazı belgelere, klasik tarihsel rastgele bilgilere ve Hristiyanlığın ilk yüzyılında yaşamış olan Yahudi tarihçi Josephus’un kısa anlatılarına başvurabilmekteyiz.

Kutsal Kitap’taki kitaplar tarafından ele alınmış yüzyıl boyunca bile sözü edilen dönemleri birbirinden ayıran bazı sessiz zamanlar mevcuttur. İlk sırada, Yahudilerin yıkık Tapınağı yeniden bina etmelerinde onlara önderlik eden sosyal ve dini liderler Zerubbabil ve Yeşu’nun dönemi gelir. Bu hikâye bizi, aralarında on yedi yıllık bir boşluk olsa bile, Koreş’in Babil’i ele geçirdiği [M.Ö.]{.smallcaps} 538 yılından, Ezra kitabının ilk altı bölümünde geçen Büyük Darius’un altıncı yılı olan [M.Ö.]{.smallcaps} 515 yılına kadar götürmektedir. Bu dönemi anlamamız için Hagay ve Zekeriya kitaplarındaki –Zekeriya kitabının son altı bölümü başka bir dönemden söz etse de– peygamberliklere de sahibiz.

Yeni Tapınağın yapımının tamamlanmasından sonra Yahuda, dönem sahnesinden iniyor ve Ezra 4:6 ayeti hariç elli yedi yıl boyunca adı hiç geçmiyor. Ne var ki, Ester’in ilginç hikâyesi bu yıllara aittir; çünkü Kutsal Kitap’ın Ahaşveroş’u, Yunan tarihinin Serhas’ıdır — Salamis ve Plataea’yı mağlup eden o kibirli, kalleş ve şehvetli kralın ta kendisi. Yahudiler, onun Asya’dan Avrupa’ya geçerken büyük ordusunun parçası olmalıydılar. Ancak Ester kitabındaki olaylar, Filistin’den uzak bir bölgede, Pers krallığının başkenti Şuş’ta geçmekteydi.

Bir sonraki yedi yıllık hükümranlık dönemininde –I. Artahşasta’nın hükümranlığında– Yahuda, “bilgin” kâhin Ezra’nın küçük bir grup Yahudi’yi Babil’den Yeruşalim’e getirmesiyle yeniden sahneye çıkıyor. Bu olay Ezra kitabının son dört bölümünde yer almaktadır; birçoğu bir yıldan daha kısa bir süreyi kapsayan kişisel hatıralar tarzında yazılmıştır.

Perde Ezra kitabının sonunda aniden kapanırken, Nehemya kitabının başında yeniden ansızın açılır. Fakat Ezra dördüncü bölümde Samiriyeliler ile Persler arasındaki mektuplaşmanın, aslında Ezra ile kitapları arasındaki on üç yıllık fasılada gerçekleştiğine inanmamamız için hiçbir neden yok. Çünkü iki bilmeceyi çözmenin tek yolu budur: birincisi, “öbür bölgelerden çıkıp bize gelen Yahudiler Yeruşalim’e” (Ezra 4:12) yerleşen adamlar Ezra ve arkadaşları değillerse, kimlerdir (7. bölüm)? Ve ikincisi, eğer Yahudilerin düşmanları “hemen Yeruşalim’e Yahudilerin yanına” gidip “zorla onları” durdurmadılarsa (Ezra 4:23), bunu öğrendiğinde Yeruşalim ve Nehemya’nın viran olmuş duygu durumları (Nehemya 1:3) nasıl açıklanabilir?

Bazı insanlar peygamber Malaki’yi de, Nehemya gelmeden önceki döneme sıkıştırmaya çalışıyorlar. Fakat Eski Antlaşma’nın son peygamberini, Nehemya’nın görevinin sonuna eklemek daha doğru bir adım olur. Nehemya ile Malaki’nin ortak olarak birçok noktada kesiştiklerini, kitabın son kısmında –Yeruşalim’e yaptığı ziyaretinde söz ettiği kısımda– (Nehemya 13. bölüm) görüyoruz. Nehemya 13:6 ile Nehemya 1:1’i karşılaştırınız.

Koreş’in hükümdarlığı döneminde sunağın kurulması ve kurbanların yeniden sunulmasıyla büyük bir geri dönüş yaşandı. Ne var ki, Tapınağı yeniden inşa etme çalışmaları ve hatta köşe taşının yerleştirilmesi kötü başlangıcın kanıtıydı, çünkü yeni gelenleri kıskanarak öfkelenen ve Yahudilerle birlikte ibadet etmeyi reddeden Samiriyeliler, işlerini sürdürmemeleri için onları engellemekte başarılı oldular (Ezra 3:1—4:5).

Tüm bunlar, Darius’un hükümranlığının ikinci yılından önce, küçük bir topluluğun, Hagay ve Zekeriya tarafından bencilliklerinden ve uyuşukluklarından teşvik edildikleri ve yerel muhaliflerin karşısında, kraliyet desteği ile tamamladıkları yeni Tapınağın inşa edilmesinden yaklaşık yirmi yıl sonra, [M.Ö.]{.smallcaps} 520 yılında gerçekleşti. (4:24–6:15).

Elli yedi yıl sonra, Artahşasta’nın yedinci yılında ([M.Ö.]{.smallcaps} 458) Ezra, beş yüz kişi, geniş çaplı hazineler ve kitabının yedinci bölümünde olan kraliyet fermanının onayladığı üzere büyük ayrıcalıklarla geldi. Kralın desteğiyle ona Tanrı’nın Yasasını, tüm sakinlerin bağlı kalacağı ülke yasası olarak sunma izni verilmişti; öyle ki içeriği öğretilsin, uyamayanlar cezalandırılsın. Ezra’nın yargılaması gereken bu reformları –Yasanın da yasaklamış olduğu Yahudi ve Yahudi olmayanlar arasındaki evlilikleri sona erdirmesi– istisnai güçleri kullanarak nasıl yaptığı, kendi ifadeleriyle 9. ve 10. bölümlerde yazmaktadır. Bu da, Malaki’nin de aynı durumda hissettiği şevki anlamamıza yardımcı olur (Malaki 2:11). Aynı yasanın, Ezra’nın başlattığı mücadeleden sonra bile yirmi beş yıl boyunca devam etmesi, Nehemya’nın yazılarında görüldüğü üzere bu reformun zorluğunu ortaya çıkarıyor (Nehemya 13:23–27).

Ezra 4:8–23 ayetlerinde bahsedilen Yeruşalim’in tahkim edilmesinin başarısız olmasından sonra, Artahşasta yönetimindeki yüksek rütbeli Yahudi olan Nehemya, kralından, kendisinin Yeruşalim’in duvarlarını ve kapılarını yeniden inşa etmesi için bir süreliğine Yahuda valisi yapıldığına dair bir mektup alır. Samiriyelilerin ve Filistin çevresindeki diğer halkların, bölgeye geri dönen Yahudilere karşı besledikleri düşmanlığı, Sanballat ve diğer resmi ve özel rütbedeki adamlar Nehemya’nın amacına karşı en zirvede yaşıyorlardı. Ancak büyük enerji ve cesaretle, ortak bir vatanseverlik hizmetine karışan kişisel bir temyiz ve örnekle Nehemya, elli iki günde yıkılmış duvarları ve geçitleri inşa etti, sosyal reformlar yaptı (5. bölüm) ve tüm insanlarla Ezra’nın okuduğu ve izah ettiği Yasaya uymaları için bir antlaşma yaptı (8–10. bölümler). Küçük ulusta var olan, onu itibarsızlaştırmak ve hatta katletmek üzere düşmanla el birliği yapmış olan unsurların hepsi yok edildi veya engellendi. Samiriyelilerin kendilerine özgü tarikatının kökeni, Nehemya’nın Sanballat’ın kızıyla evlenen baş kâhinin torununu sürgün etme konusundaki titizliğiyle bağlantılıdır. Kâhinliğe karşı sadakatsizlik; Malaki’nin kendi ulusunu itham ettiği konulardan biri olmakla birlikte, aynı zamanda büyük reformcu “İlyas’ın” günahlı insanları Tanrı’nın gelişine hazırlayacağına dair verdiği vaadin temelini oluşturmaktadır.